آینه‌ای تیره از روان انسان و سیاست
۱. آتش زیر خاکستر یک شهر آرام
داستان در شهری روسی آغاز می‌شود؛ جایی که ظاهری آرام دارد اما زیر آن، نیروهای سیاسی و فکری متضادی در حال تقابل‌اند. گروهی از جوانان انقلابی، ایده‌هایی خطرناک و افراطی را دنبال می‌کنند. آن‌ها می‌خواهند با براندازی نظم موجود، جامعه‌ای نو بنا کنند، اما چیزی برای ساختن ندارند. افکار غربی، بدون ریشه در بستر روسی، تبدیل به ابزار خشونت می‌شوند. این شهر تبدیل به صحنه‌ی آزمون ایدئولوژی‌هاست. همه‌چیز به‌سوی هرج‌ومرج پیش می‌رود.

۲. استاوروگین، مردی با نقاب‌های فراوان
نیکلای استاوروگین، از پیچیده‌ترین شخصیت‌های ادبیات است. او هم جذاب است و هم خطرناک، هم متفکر و هم بی‌هدف. شخصیتش پر از تناقض است: در ظاهر موقر و بااخلاق، اما در باطن، خالی و بی‌اعتقاد. او گاهی قربانی جامعه و گاهی عامل فساد آن است. حضورش برای دیگران الهام‌بخش یا ویرانگر است. او تصویری است از فردی که ایمانش را از دست داده و در برزخ اخلاقی سرگردان است. در او، بحران روسیه متجلی می‌شود.

۳. پیوتر؛ طراح تاریکی‌ها
پیوتر ورخوونسکی نماینده‌ی روشنفکرانی است که عقلانیت را کنار گذاشته و به خشم و ویرانی روی آورده‌اند. او شبکه‌ای مخفی می‌سازد و با اغواگری، دیگران را به‌سوی جنایت می‌کشاند. شعار آزادی سر می‌دهد اما خود مستبدترین فرد است. او چهره‌ی خونسردِ جنایت است. پیوتر هم‌زمان نماد تئوری بی‌عمل و عمل بی‌تئوری است. در او، شیطان سیاست‌مداری می‌کند. هدفش، ایجاد آشوب و بهره‌برداری از آن برای قدرت است.

۴. جامعه‌ای که مرزها را گم کرده
هیچ‌چیز در جای خودش نیست؛ نه حقیقت، نه عدالت، نه انسانیت. جامعه‌ی روایت‌شده، درگیر نوعی بی‌هویتی و سردرگمی عمیق است. مردم، یا منفعل‌اند یا فریب‌خورده. نظام اخلاقی از بین رفته و فضا برای افراطی‌گری باز شده. قتل، خیانت و تحقیر، تبدیل به رفتار روزمره شده‌اند. داستایفسکی نشان می‌دهد جامعه‌ای که گفت‌وگو در آن جای خود را به توطئه داده، در آستانه‌ی فروپاشی است. شیاطین واقعی، درون انسان‌ها زندگی می‌کنند.

۵. جدال اندیشه‌ها با طعم خون
شخصیت‌ها هر یک نماینده‌ی یک جهان‌بینی هستند: از مذهبی سنتی تا نیهیلیست رادیکال. در این میان، هیچ‌کس پیروز نیست. همه در باتلاق بی‌معنایی دست‌وپا می‌زنند. درگیری ایدئولوژیک، نه به تفکر، که به خشونت منتهی می‌شود. مفاهیم والا، بهانه‌ای برای جنایت می‌شوند. هیچ حقیقتی ثابت نمی‌ماند؛ همه چیز نسبی و لغزنده است. این‌جا، اندیشه‌ها به جای نور، شعله‌ورند. و روشنفکران، خود سوخت این آتش‌اند.

۶. تصویر روسیه‌ای که می‌سوزد
«شیاطین» را می‌توان سندی تاریخی از روان اجتماعی روسیه دانست. داستایفسکی، پیش از آن‌که واقعیت آن را نشان دهد، از طریق ادبیاتش آینده را پیش‌بینی می‌کند. او هشدار می‌دهد که چگونه آرمان‌گرایی افراطی، و بی‌باوری اخلاقی، منتهی به ویرانی کامل می‌شود. این رمان، نه فقط درباره‌ی چند شخصیت، بلکه درباره‌ی سرنوشت یک ملت است. سرنوشتی که به دست شیاطین درون انسان، شکل می‌گیرد.